Matagaluega o Aoga a le Setete o Hawaii

Ka 'Oihana Ho'ona'auao o le Malo o Hawai'i

A'oa'oga Soifua Maloloina

Ose a'oa'oga fa'alesoifua maloloina lelei ma atoatoa e lagolago ai le soifua manuia atoa o tamaiti ina ia mafai ona ausia o latou mana'oga fa'aa'oa'oga - mai le a'oa'oga amata e o'o atu ile kolisi, matata ma sitiseni. 

O le soifua maloloina e taua tele mo le atina'eina o agafesootai, lagona, mafaufau, faaletino ma le mafaufau. E mafai e tagata soifua maloloina ona su'e, malamalama ma fa'aoga fa'amatalaga ma au'aunaga e fa'ailoa ai fa'ai'uga fa'atatau ile soifua maloloina mo i latou lava ma isi. O lenei mea e le gata ina fesoasoani i le maufetuunaʻi, soifua manuia, mafutaga maloloina ma se tulaga lelei o le olaga, ae fesoasoani foi e puipuia ma faʻaitiitia le lamatiaga o faʻamaʻi, manuʻa ma le oti.

Tulaga fa'aa'oa'oga

A'oa'oga fa'alesoifua maloloina i aso nei e atagia ai le tuputupu aʻe o suʻesuʻega e faʻamamafa:

  • Lagolagoina le soifua maloloina, maufetuuna'i ma le manuia atoatoa o le tamaitiiti atoa (fa'ata'ita'iga, atina'e agafesootai, lagona, mafaufau, faaletino ma le mafaufau).
  • Atia'e tomai fa'alesoifua maloloina e fa'atatau ile National Health Education Standards.
  • Fausia le poto fa'atino fa'atasi ai ma fa'amatalaga talafeagai ma fa'atino e fa'atatau i Autu Tulaga Fa'amuamua.
  • Faamalosia sootaga ma aiga ma nuu.
  • Fa'afeiloa'i mana'oga ma mea e fiafia i ai tamaiti a'oga e ala i a'oa'oga fegalegaleai ma agafesootai.
  • Fa'afaileleina uiga, aga fa'atauaina ma talitonuga e lagolagoina ai amioga lelei fa'alesoifua maloloina e ala i fe'au saogalemu, fa'atasi ma le alofa ma si'osi'omaga a'oa'oga.

O le National Health Education Standards in Hawaiʻi (PDF) o lo'o taula'i i le atina'eina o tomai fa'alesoifua maloloina a tamaiti a'oga i le agava'a i totonu ma le va'aiga o vasega:

  • Tulaga 1: Malamalama i Manatu - O le a malamalama tamaiti aʻoga i manatu e fesoʻotaʻi ma le faʻaleleia o le soifua maloloina ma le puipuia o faʻamaʻi e faʻaleleia ai le soifua maloloina. 
  • Tulaga 2: Iloiloina o Aafiaga — O le a su'esu'e e tamaiti a'oga le aafiaga o aiga, tupulaga, aganuu, ala o faasalalauga, tekinolosi ma isi mea i amioga tau le soifua maloloina.
  • Tulaga 3: Mauaina o Fa'amatalaga, Oloa, ma Au'aunaga — O le a fa'aalia e tamaiti a'oga le tomai e maua ai fa'amatalaga aoga, oloa ma auaunaga.
  • Tulaga 4: Feso'ota'iga Feso'ota'i — O le a fa'aalia e tamaiti a'oga le tomai e fa'aoga ai tomai fa'afeso'ota'i fa'atasi e fa'aleleia atili ai le soifua maloloina ma 'alofia pe fa'aitiitia ai fa'afitauli tau le soifua maloloina.
  • Tulaga 5: Fa'ai'uga — O le a fa'aalia e tamaiti a'oga le tomai e fa'aoga ai tomai e fai ai filifiliga e fa'aleleia ai le soifua maloloina.
  • Tulaga 6: Fa'atulagaina o Sini — O le a fa'aalia e tamaiti a'oga le agava'a e fa'aoga tomai fa'atulagaina sini e fa'aleleia ai le soifua maloloina.
  • Tulaga 7: Puleaina e le Tagata Lava Ia — O le a fa'aalia e tamaiti a'oga le agava'a e fa'ata'ita'i ai amioga fa'alesoifua maloloina ma 'alo'ese pe fa'aitiitia a'afiaga ole soifua maloloina.
  • Tulaga 8: Fautuaga - O le a fa'aalia e tamaiti a'oga le tomai e fautua mo le soifua maloloina o le tagata lava ia, aiga ma nu'u.
Close up photo of kalo leaves

E ui o le autu autu o aʻoaʻoga faʻalesoifua maloloina o le atinaʻeina o tomai faʻalesoifua maloloina, o nei tomai e tatau ona faʻafesoʻotaʻi faʻatasi ma faʻamatalaga faʻatino i totonu o le faʻamuamua o mataupu lamatia. O aʻoaʻoga faʻalesoifua maloloina faʻavae e tatau ona matua ma talafeagai le atinaʻe, saʻo faʻafomaʻi ma tuʻuina atu faʻamatalaga moni i mataupu faʻamuamua uma e lamatia ai:

  • Soifua maloloina faalemafaufau ma lagona
  • Taumafa maloloina ma gaioiga faaletino
  • Soifua Maloloina ma le soifua manuia
  • Saogalemu (puipuia o manu'a le iloa)
  • Puipuia o sauaga
  • Puipuia le faaaogaina o tapaa
  • Le 'ava malosi ma isi vaila'au puipuia
  • Soifua Maloloina i feusuaiga ma matafaioi

Fa'aaliga: O a'oa'oga fa'alesoifua maloloina ile a'oga a'o le'i a'oga e fa'atatau ile Hawaiʻi Early Learning and Development Standards (HELDS).

Tulaga Manaoga

A'oa'oga Soifua Maloloina ma le Fa'alauiloaina o Mea'ai

O a'oa'oga fa'alesoifua maloloina ma le fa'aleleia o mea'ai e maua ai le fa'avae fa'aa'oa'oga e mana'omia e saunia ai tamaiti a'oga e faia fa'ai'uga fa'alesoifua maloloina i le olaga atoa ma fa'atino amioga lelei. O lenei vaega vaega o le taiala ole soifua maloloina e aofia ai le fa'alauiloaina i le a'oga atoa o taumafa ma mea'ai lelei fa'apea ma a'oa'oga fa'alesoifua maloloina lelei.

O ta'iala mo a'oa'oga fa'alesoifua maloloina ma le fa'alauteleina o mea'ai o lo'o fa'atulagaina e fa vaega autu:

  1. O mataupu fa'aa'oa'oga o vasega a'oa'oga fa'alesoifua maloloina e aofia ai le taula'i i le poto ma tomai e lagolago ai le 'ai maloloina ma e ogatusa ma fa'ata'ita'iga a le HIDOE mo a'oa'oga fa'alesoifua maloloina.
  2. O a'oa'oga fa'alesoifua maloloina e tu'uina atu i tamaiti a'oga i vasega tulagalua ia le itiiti ifo i le 45 minute i le vaiaso ma togi maualuga e le itiiti ifo i le 200 minute i le vaiaso.
  3. O a'oa'oga tau taumafa e aofia ai galuega fa'ale-aganu'u e fa'atatau i le 'aina ma fa'aoga lima, e pei o le tapenaina o mea'ai, su'ega o le tofo, asiasiga i fa'ato'aga ma togalaau a'oga.
  4. O fa'atauga uma a a'oga o mea'ai ma meainu e tatau ona fa'amalieina taiala o taumafa. E aofia ai, ae le gata i, lomiga a le aʻoga, fafo o masini faʻatau, pepa lautele, fuʻa, televise a le aʻoga ma laupapa sikoa.

Auala e Fa'alauiloa e A'oga Mea'ai Lelei

Elementary kids playing Tug oʻ War outside
  • O fe'au lelei e uiga i mea'ai lelei e fa'aalia i luga o le lotoa.
  • O masini fa'atau mo tamaiti a'oga e fa'atumu na'o vai.
  • O mea'ai a le a'oga e fai mai le ma'ema'ea i le tele e mafai ai, e aofia ai mea fou fa'ato'a tao falaoa.
  • E leai ni mea'ai e iai ga'o fa'aliliu.
  • E avanoa fua le vai inu mo tamaiti aoga i taimi o taumafataga.
  • E vala'aulia vasega e asiasi i le umukuka o le fale'aiga e a'oa'o ai le saunia o mea'ai maloloina.
  • O le malu taeao, aoauli ma meaai mama e fa'alauiloa mo tamaiti aoga ma o latou aiga.
  • O fa'ato'aga fa'aa'oa'oga e fa'aalia ai le fa'atupuina o mea'ai.

Punaoa