O lo'o fa'aogaina e a'oga a le malo o Hawai'i a'oa'oga fa'aagafesootai ma lagona (SEL) ia tu'uina atu tomai e mana'omia e tamaiti a'oga e nofouta ai i latou lava, ia nofouta i le va fealoa'i, auai i mafaufauga fa'aituau, fai fa'ai'uga fa'atatau, ma fa'atupuina se lagona o le so'otaga ma le auai.
A'oa'oga Fa'aagafesootai ma Lagona (SEL)
O le a le SEL?
O le SEL o le faʻagasologa lea e maua ai ma faʻaaogaina e tupulaga talavou ma tagata matutua uma le malamalama, tomai ma uiga i:
- Atia'e fa'asinomaga maloloina.
- Puleaina lagona ma ausia sini patino ma faʻatasi.
- Lagona ma faaali atu le alofa mo isi.
- Fa'atuina ma fa'atumauina so'otaga lagolago.
- Fai ni filifiliga maufaatuatuaina ma le manatu mamafa.
Matou te faʻamalosia oe e matamata i lenei vitio folasaga ile SEL i aʻoga mo faʻamatalaga ile auala e mafai ai ona tuʻufaʻatasia le SEL i faʻataʻitaʻiga faʻamatua ile fale e lagolago ai le va fealoai ma lagona o tamaiti i taimi uma.
Agava'a Autu
O le fa'atupuina o agava'a fa'aagafesootai ma fa'alagona o a tatou nu'u a'oga atoa e taua tele mo le fa'atupuina o fa'ata'ita'iga mo le tuputupu a'e o agafesootai ma fa'alagona tamaiti a'oga. O le Galulue fa'atasi mo A'oa'oga Fa'aagafesootai ma Fa'alogona (CASEL) ua faailoa mai ai agavaa autu SEL e lima:
- Tomai Fa'afeso'ota'i: O agava'a e fa'atūina ma fa'atumauina so'otaga soifua maloloina ma lagolago ma fa'atautaia lelei tulaga fa'atasi ma tagata ma vaega eseese.
- Faiga fa'ai'uga fa'atatau: O agava'a e fai ai filifiliga fa'amanino ma lelei e uiga i amioga a le tagata lava ia ma fegalegaleaiga fa'aagafesootai i tulaga eseese.
SEL i le Vasega
Matou te faʻamoemoe e atiaʻe se aʻoga aʻoga o loʻo i ai i le aʻoga atoa le tuʻufaʻatasia o aʻoaʻoga faʻapitoa, agafesootai, ma lagona i tulaga e fa:
potuaoga
SEL i le potuaoga-tulaga masani e aofia ai:
- Fausia ma le loto i ai le faafaileleina, si'osi'omaga saogalemu e fa'atupu ai le lelei ma le va'aiga alofa i le va o tamaiti aoga ma faiaoga.
- Fa'atonuga manino e a'oa'oina ma fa'atino ai tomai fa'aagafesoota'i ma fa'alagona ma fa'ata'ita'i i auala fa'atupuina, fa'asinomaga ma tu ma aga.
- Fa'ata'ita'iga fa'afaiaoga e pei ole a'oa'oina fa'atasi ma a'oa'oga fa'avae.
- Tu'ufa'atasiga o SEL ma a'oa'oga fa'alea'oa'oga.
Aoga
I le a'oga, o ta'iala a le SEL e masani ona fa'aogaina faiga ma faiga e:
- Fa'ata'ita'i agava'a fa'aagafesootai ma fa'alagona i totonu o le a'oga.
- Fa'aofia faiga fa'avae a le a'oga ma faiga e fa'alauiloa ai le SEL.
- Tu'ufa'atasi sini ma fa'atinoga a le SEL fa'atasi ai ma lagolago fa'ale-a'oa'oga fa'apitoa ma amio.
Aiga & Tausi
O suʻesuʻega e faʻaalia ai e sili atu le aoga o polokalame SEL pe a faʻalauteleina i totonu o le fale. O auala mo faiga faapaaga faaleaiga e mafai ona aofia ai:
- Fausiaina o fesoʻotaʻiga faʻaauau e lua.
- Fesoasoani i tausi ma'i ia malamalama i le tuputupu a'e o lau tama.
- Fesoasoani i faiaoga ia malamalama i le talaaga ma le aganuu a lou aiga.
- Volenitia i le aoga a lau tama.
- Faalautele atu gaoioiga e aoao ai ma talanoaga i totonu o lou fale.
- Faamaopoopoina o auaunaga faaleaiga ma paaga a le nuu.
Nuu
Pa'aga fa'alaua'itele e pei o 'au'aunaga taimi i fafo atu o a'oga, fa'alapotopotoga fa'avae i nu'u, tausi soifua maloloina, ma isi fa'alapotopotoga fa'alapotopotoga e ofoina atu avanoa mo tamaiti a'oga e fa'ata'ita'i ai o latou tomai fa'aagafesootai ma lagona i tulaga talafeagai patino. Ina ia tuʻufaʻatasia taumafaiga a le SEL i le aso aʻoga ma taimi i fafo atu o le aʻoga, e tatau i le aufaigaluega a le aʻoga ma paʻaga faʻalapotopotoga ona:
- Fa'aoga ile gagana masani ma sini fa'atatau ile SEL.
- Fa'amaopoopo fuafuaga ma feso'ota'iga e uiga i taumafaiga e feso'ota'i ma le SEL.
Punaoa
Lenei e Fesoasoani
“Lenei e Fesoasoani” equips students with essential mental health literacy and provides accessible tools and support from trained staff.
ParentGuidance.org
O lo'o ofoina mai e le Ofisa o Auaunaga Lagolago Tamaiti A'oga a le Matagaluega le tele o punaoa taua e ala i ParentGuidance.org. O nei punaoa e leai se totogi ma ua faamoemoe e lagolago ai tamaiti aoga, aiga ma le aufaigaluega. ParentGuidance.org galulue faatasi ma a'oga ma o latou alalafaga i le atunu'u atoa, fa'amalosia aiga e fesoasoani ai i fanau ia olaola e ala i ana punaoa fa'alesoifua maloloina faalemafaufau. O le a maua fua e matua ma le aufaigaluega a le aoga Hawaii i punaoa e aofia ai:
- Faiaoga masani a matua taitoatasi mo matua, aiga ma le aufaigaluega a le aoga.
- Avanoa i le sili atu i le 30 fa'asologa o le soifua maloloina o le mafaufau semina virtual.
- Lesona i luga ole laiga e ta'ita'iina e foma'i laiseneina.
- “Fesili i se Fomai,” ose fa'afouga fa'afou fesili ma tali fono.