O aganuu ma gagana uma o ni punaoa taua. O gagana eseese e fa'atupu ai si'osi'omaga a'oa'oga e maua mai i le tele o gagana 'ese'ese ma malosi fa'aleaganu'u a tamaiti a'oga a Hawai'i. E iloa e le BOE le taua tele o le gagana fa'a gagana i le tu'uina atu o se a'oa'oga 'anoa ma tutusa mo taunu'uga a tamaiti a'oga. Faiga Fa'avae mo A'oa'oga Tutusa a le BOE—Faiga Fa'avae 105-14 (PDF)—ta'ita'ia le HIDOE ma ana a'oga ina ia talia, fa'alauiloa ma fa'atumauina gagana fa'a gagana ma tu ma aga eseese e lagolago ai tagata a'oa'o, aiga ma nu'u.
O Hawai'i e tele aganu'u ma gagana eseese. E lua gagana aloaia a le setete—Hawaii ma le Igilisi. E oo atu i le 14% o tamaiti aʻoga ua faʻamaonia Tagata A'oa'o Igilisi (ELs) i le lima tausaga talu ai; o gagana pito i luga e lima e tautala i le fale o le Ilokano, Chuukese, Marshallese, Tagalog ma le Sipaniolo. O su'esu'ega e fa'aalia i taimi uma e fa'apea, a fa'aaofia ai fa'asinomaga, tala'aga, aganuu ma gagana a tamaiti i se auala 'anoa ma tutusa, o le a sili atu ona mafai ona latou a'oa'oina ma manuia i a'oga ma tua atu.
Sini
O sini autu e tolu o loʻo faʻamatalaina i totonu o faiga faʻavae e aofia ai:
- Tuuina atu le tele o polokalame gagana mo tamaiti a'oga e tele gagana, lea e aofia ai tamaiti a'oga o EL ma tamaiti a'oga e fia a'oa'oina se gagana fa'aopoopo;
- Tuuina atu i faiaoga mataalia le malamalama talafeagai, tomai ma mea aoga; ma
- Tuuina atu fesoasoani fa'alaua'itele i aiga ina ia punouai i aoaoga a le fanau.
O sini mo lenei faiga fa'avae na tusia ina ia aofia uma ai vaega o gagana tetele i Hawai'i: Hawaii, Igilisi, Gagana a le Lalolagi/Heritage, ma le Gagana Fa'ailoga a Amerika.
I le maeʻa ai o le faʻatagaina o faiga faʻavae i le 2016, na faia ai se fuafuaga faʻatinoina galuega e le Multilingualism Policy Work Group lea na tuʻufaʻatasia elemene uma o le faiga faʻavae i totonu o se pepa galue ma sini e ono:
- Manulauti 1: Tuuina atu le tele o polokalame gagana mo tamaiti a'oga e tele gagana
- Manulauti 2: Tuuina atu i faiaoga mataalia le malamalama talafeagai, tomai, ma meafaitino
- Manulauti 3: Tuuina atu fesoasoani mo aiga
- Manulauti 4: Fa'atuina se komiti faufautua tumau
- Manulauti 5: Tuuina atu se lipoti faaletausaga i le BOE
- Manulauti 6: Saili tupe e mana'omia e fa'atino ai le Faiga Fa'avae mo Gagana Tele
Faamanuiaga
Sailiga su'esu'ega o Fa'amanuiaga ole gagana e tele (PDF) ua fa'asino i taimi uma aoga, gagana ma agafesootai e fa'ataga ai tamaiti a'oga ua fa'ailoaina o EL e fa'aauau pea le atina'eina o latou gagana a'o a'oa'oina le Igilisi. O fa'ata'ita'iga o ia fa'amanuiaga e aofia ai le: mauaina o le malamalama i totonu o gagana masani, lea e a'afia lelei ai le atina'eina o le mafaufau; sili atu le tomai i le tele o gagana; ma le fa'amautuina o fa'asinomaga o tamaiti a'oga, e a'afia lelei ai taunu'uga.
Ua fa'ailoa mai fo'i i su'esu'ega fa'amanuiaga 'ese'ese o le lua/multilingualism mo tupulaga talavou e le o fa'ailoaina o EL. O nei fa'amanuiaga e aofia ai le fa'aleleia atili o tomai e tele galuega, fa'aloloto atili ma le fa'afetaia o tu ma aga eseese, ma fa'ateleina agava'a fa'aleaganu'u. Ona o nei fa'amanuiaga ua fa'avaeina ai e le HIDOE a fa'amaufa'ailoga a le gagana e lua e mafai e tamaiti a'oga ona tulituliloa e fa'aleleia a latou tipiloma.
Tele a'oga Hawai'i o lo'o tu'ufa'atasia le tele o gagana ma tu'ufa'atasiga i a latou a'oga ma a'oa'oga i auala eseese.