O su'ega e fua ai le alualu i luma o tamaiti a'o latou malaga fa'aaoaoga. O su'esu'ega fa'atulafonoina e tu'uina atu i tamaiti a'oga i vasega filifilia i a'oga tulagalua, vaeluaga ma le maualuga. O lo'o iai fo'i su'ega fa'atatau mo Kaiapuni, Tagata A'oa'o Igilisi, ma tamaiti a'oga fa'aletonu le mafaufau.

Su'esu'ega Paleni Fa'atamai (SBA)

The Smarter Balanced Assessments (SBA) in mathematics and English language arts/literacy (ELA) are aligned to the Hawaiʻi Common Core Standards and designed to measure whether students are “on track” for readiness in college and/or career. These are mandatory assessments given to students in Grades 3-8 and 11.

Hawaiʻi Smarter Balanced Portal

O le Hawaiʻi Smarter Balanced Portal ose punaoa e fesoasoani ia te oe e sauniuni ai mo le Hawaiʻi Smarter Balanced Assessments e aofia ai aʻoaʻoga a tamaiti aoga, suʻega faʻataʻitaʻiga, aso taua ma meafaigaluega mo tamaiti aoga, aiga ma faiaoga.

E uiga i le SBA

O tamaiti i Vasega 3–8 ma le 11 e su'e le SBA ile tautotogo. E maua e aiga i'uga ile pa'u a'o le'i fa'asalalau fa'alaua'itele o fa'ai'uga a le a'oga ma le setete.

I'uga:

• 2024 i'uga: Gagana Igilisi/Matematika (EXCEL) | HSA-Saienisi (EXCEL)
• 2023 i'uga: Gagana Igilisi/Matematika (EXCEL) | HSA-Saienisi (EXCEL)
• 2022 i'uga: Gagana Igilisi/Matematika (EXCEL) | Saienisi (EXCEL)

Mo tamaiti aoga, SBA ofo:

• Fa'afitauli sili atu ona lavelave ma lu'itauina i latou e lagolago a latou tali i fa'amatalaga ma fa'amaoniga.
• Le mafai ona fa'ailoga mea su'esu'e mo le toe iloiloga, tusi fa'amatalaga i luga o le numera numera, fa'aoga calculators ma isi mea faigaluega i nisi vaega, ma taofi le su'ega.
• Le avanoa e tu'u ai i a'oa'oga fa'aaitalafu i se numera o kolisi ma iunivesite, including the University of Hawaiʻi system of colleges. See Fa'ata lou ala ile Kolisi ma le Paleni Sili (PDF)mo nisi fa'amatalaga.

E fa'atautaia e faiaoga su'esu'ega fa'avae—tama'i, siaki masani fa'ale-a'oa'oga—i le tausaga atoa. E lagolagoina lea ma Meafaigaluega mo Faiaoga (lea sa ta'ua muamua o le Digital Library) lea e saofagā i ai a matou faiaoga mea. E mafai e faiaoga ona lolomi lipoti ma talanoaina ma matua le faatinoga ma le alualu i luma o tamaiti aoga.

Mo su'esu'ega Summative Smarter Balanced na faia i le tautotogo, e mafai e faiaoga ona maua togi a tamaiti aoga i totonu o le lua vaiaso, e mafai ai ona latou fetuutuunai aoaoga i vaiaso mulimuli o le tausaga aoga. O le a tu'uina atu fo'i lipoti i faia'oga o le a a'oa'oina tamaiti a'oga i le tausaga a'oga e soso'o ai e fesoasoani e fa'ailoa a latou a'oa'oga.

E mafai e se matua po'o se tausi ma'i fa'apitoa (e pei ona fa'amatalaina e le ADA) e mafai ona talosagaina se isi fa'asologa o se lipoti. Mo nisi fa'amatalaga, fa'afeso'ota'i le Vaega o Iloiloga. 

MANA'O FA'apitoa: Tamaiti a'oga e iai fa'afitauli fa'apitoa tau mafaufau e ave le HSA-Alternate exams in ELA/literacy, mathematics and science.

ISI NOFOAGA: O fale su'ega o so'o se fetuunaiga e faia i su'ega po'o tulaga o su'ega e mafai ai e tamaiti a'oga e iai ni fa'afitauli fa'aletino po'o le a'oa'oina e fa'aalia lo latou tulaga ausia moni i su'ega fa'ata'atia po'o isi su'ega maualuga. O fetuunaiga masani e aofia ai: 

• Gagana Fa'ailoga Amerika
• Patupatu po o tusitusiga lolomi tetele
• fai atu i se isi e tusi i lalo tali o su'ega
• fa'alogologo i le faitau tusi faitau leotele e ala i le text-to-speech (TTS) software

GAGANA HAWAII: Mo tamaiti aoga i Faatogaina o le Gagana Hawaii Kaiapunia'oga, Matagaluega ma ana paaga i le Iunivesite o Hawai'i-Mānoa na latou fa'atupuina su'esu'ega o le Kaiapuni Assessment of Educational Outcomes (KĀ'EO) mo Vasega 3 ma le 4 i le gagana Hawaii. O su'esu'ega e fa'atatau i tulaga ma fuaina le aga'i i luma i le sauniaina o tamaiti a'oga mo le manuia i kolisi, matata ma nu'u. O lo'o iai le fa'amavaega a le Matagaluega o le "fa'alua su'ega" mai le US Department of Education ina ia le tau su'e fo'i le SBA tamaiti Kaiapuni i ia vasega.

Vaega Iloiloga Summative

O tamaiti a'oga o lo'o su'e su'esu'ega a le SBA e faia mea nei:

1. Se su'ega fa'akomepiuta: O se su'ega fa'akomepiuta i luga ole laiga e maua ai se su'esu'ega ta'ito'atasi mo tamaiti ta'ito'atasi.
2. O se galuega faatino: Galuega e lu'i ai tamaiti aoga e fa'aoga lo latou malamalama ma tomai e tali atu ai i fa'afitauli o le lalolagi. E sili ona fa'amatalaina o ni fa'aputuga o fesili ma gaioiga e feso'ota'i fa'atasi i se autu po'o se fa'aaliga e tasi. O nisi mea fa'atino galuega e mafai ona sikoa e le komepiuta; o le tele o le a sikoa ma le lima.

E le'i fuafuaina; o le a tuuina atu i tamaiti aoga le taimi talafeagai e tali ai fesili uma. E mafai fo'i ona fa'atino le SBA i ni nai aso. 

SU'E FA'A'OGA I LE INITANETI: E mafai e tamaiti a'oga, faiaoga ma matua i le atunu'u atoa ona avanoa i seti o fesili o su'esu'ega e fa'atatau i le Common Core e mafai ona fa'aoga mo le atina'e fa'apolofesa ma talanoaga ma tagata fai faiga fa'avae ma isi paaga fiafia. O lo'o maua su'ega fa'ata'ita'i ile matou AlaHSAP faitotoa. Ua na'o se mua'i va'aiga ma e le aofia ai le atoaga o anotusi e ono feagai ma tamaiti aoga. E le gata i lea, o loʻo tuʻuina atu i se "pepa tumau" (faʻataʻitaʻiga, e le faʻaogaina komepiuta) ma o le a le mauaina e tagata faʻaoga lipoti poʻo togi.​​​

2025-26 Administration

Vaega o Anotusi	Vasega (s) po'o Track(s)		Fa'amalama Su'ega
			Tatala	Tapuni
ELA/Literacy & Mathematics	3-8 ma le 11		02/17/26	05/28/26
	1st semester tamaiti a'oga ile poloka fa'atulagaina a'oga NA'O	11	11/17/25	12/19/25
	Multitrack	3-8 Samasama	02/17/26	05/28/26
		3-8 Mumu, Lanu lanumoana, Lanumeamata	​03/09/26*	06/12/26*​​​

* E mafai ona suia

Iloiloga a Kaiapuni o taunu'uga tau a'oa'oga (KĀ'EO)

O le fa'amoemoe o le KĀ'EO o le lagolagoina lea o se iloiloga sa'o, fa'amaonia ma fa'atuatuaina e fa'aalia ai:

• O le ausia o aoga faatofuina o le gagana Hawaii i faatufugaga, matematika ma le faasaienisi o le gagana Hawaii mo le faamoemoe o le tali atu o nuu ma afioaga faapea le setete ma le feterale.
• Ose ala talafeagai e fa'atupuina ma fa'aleleia atili le polokalame o le a'oa'oina o le gagana Hawaii i mataupu a'oga, i le a'oga, i totonu o aiga fa'a-Hawaii, ma le lautele lautele. 
• Le fa'amaoni ma le fa'amaoni o le fausiaina o le fa'avae o se su'esu'ega e fa'ailoa mai e le poto, le tofa ma le atamai o Hawaii.

E uiga i le Atinae o KĀʻEO

He oia mau nō ka pono o ka lāhui kanaka i ka naʻauao Hawaiʻi.

O le gagana o le fa'ailoga o le fa'asinomaga ma e iai sona va'aiga i aso ua mavae, taimi nei ma le lumana'i; "O le gagana e le gata ina faʻasalalauina faʻaaliga o taimi ua tuanaʻi ae faʻapea foʻi faʻaaliga o fegalegaleaiga faʻaagafesootai, faauoga a le tagata lava ia faʻapea foʻi ma le malamalama lautele, o le tamaoaiga o le faʻatulagaina o poto masani, tulafono e uiga i fegalegaleaiga faʻatasi ma manatu e uiga i faatufugaga, galuega, faasaienisi, solo, pese, ola, oti ma le gagana lava ia." (Baker, 2011, p.45) 

O le a'oa'oina o le upu Skutnabb-Kangas (2009) o le gagana a tina, e pei o le gagana Hawaii, o se faatinoga o le toe fesootai ma tuaa, malamalama i le tulaga o iai nei i le lalolagi o ni tagata moni, ma mafaufau i le lumanai o la tatou gagana, aganuu ma nuu e ala i se tioata o le gagana Hawaii. O nei fa'amanuiaga ma aia tatau ua fa'amaonia e le Tautinoga a Malo Aufaatasi i Aia Tatau a Tagata Atunu'u (2008).

O tamaiti a'oga a'oga fa'a-Hawaii sa fa'aaofia muamua i le polokalame su'esu'ega a le setete atoa lea na fausia i luga o le va'aiga o le lalolagi ma le gagana na maua mai i le tele o va'aiga. Ole a'oa'oga autu ole KĀ'EO ole fa'atupuina lea ole fua fa'atatau mo le su'esu'eina o tamaiti a'oga fa'atofuina e ala i le tu'uina o le aganu'u ma le gagana ile totonugalemu ole polokalame su'esu'e. O le mea lea, i le taimi atoa o le atinaʻeina o suʻesuʻega, na taulaʻi le polokalame i le fausiaina o se suʻesuʻega e sili atu ona talafeagai ma avanoa e lagolago ai le faʻaofiina o tamaiti aʻoga immersion. Na ausia lea tulaga ona o galuega uma mo le atina'eina o su'esu'ega - atina'eina o auivi, tusia o mea, iloiloga o mea, togi, ma le fa'atulagaina o tulaga masani - e aofia ai le galulue fa'atasi ma le auai o faiaoga mai motu. O nei faiaoga na saofagā i le tele o le malamalama e uiga i o latou alalafaga, fesuiaiga o gagana faʻaleaʻoaʻoga, ma filosofia aʻoaʻoga e mafua ai se faʻalapotopotoga o loʻo umia le faʻagasologa ma oloa, ma maua ai le lagolago a tagata lautele.

O tamaiti a'oga ua lesitala i polokalame fa'atama'i gagana Hawaii e fa'alatalata atu i tulaga fa'ale gagana Hawaii ma su'esu'eina e fa'aaoga ai le KĀ'EO. 

To fulfill the requirements of the Hawaiʻi State Constitution, the Hawaiʻi State Board of Education adopted Policy 105-8 states: The Kaiapuni Educational Program offers students an education in the medium of the Hawaiian Language. The comprehensive program combines the use of Hawaiian teaching methodologies, language, history, culture and values to prepare students for college, career and to be community contributors within a multicultural society.

O lenei faiga fa'avae o lo'o ta'ua atili ai e fa'atupuina e le HIDOE a'oa'oga ma tulaga fa'ata'atia e saunia ai tamaiti a'oga mo le kolisi, matata ma le sao o tagata lautele.

KĀʻEO Statewide Reporting

O tamaiti a'oga fa'ale-malo ma a'oga fa'apitoa a le malo o lo'o i le polokalame o le faatofuina o le gagana Hawaii o lo'o fa'atinoina su'esu'ega o le gagana ma le matematika i Vasega 3-8 ma su'esu'ega faasaienisi i Vasega 5 ma le 8. 

Vaega o Anotusi	Vasega (s)	FAAMALAMA O LE TOFOTOGA
		Tatala	Tapuni
Gagana Arts & Mathematics	3-8	04/01/26*	05/28/26
Saienisi	5 ma 8	04/01/26*	05/28/26

* E mafai ona suia.

Lipoti fa'apitoa

O Tulaga Fa'ata'ita'i mo Su'esu'ega Fa'aa'oa'oga ma Mafaufau (AERA, APA, NCME, 2014) o lo'o fa'ailoa mai ai tulaga fa'apolofesa, ta'iala ma fautuaga mo tagata e faia su'ega ma tagata fa'asalalau su'ega. O se tasi o ia tulaga o le tu'uina atu lea o fa'amaumauga talafeagai e mafai ai e tagata su'esu'e fa'apitoa ona iloilo le lelei o se su'ega, e aofia ai fa'amaoniga mo le fa'amaoni ma le fa'amaoni o togi o su'ega. O lipoti faʻapitoa e tuʻuina atu ai faʻamaumauga.

Fa'amolemole fa'afeso'ota'i le Vaega o Iloiloga e talosagaina se kopi faaeletonika o se lipoti faʻapitoa e leʻo lisiina i luga. Fa'amolemole fa'ailoa mai le igoa ole su'esu'ega ma le tausaga.